Scheidingswanden uit gevelelementen

Hergebruikte materialen en hoeveelheden

Verschillende loten hergebruik, onder andere gevelelementen uit het Philips gebouw in Hilversum, hergebruikt als scheidingswanden.

Het project

Het paviljoen Circl, gebouwd in opdracht van de bank ABN AMRO, bevindt zich op de  Amsterdamse Zuidas. Oorspronkelijk zou het dienst doen om het plaatsgebrek in het achterliggende hoofdgebouw op te vangen maar al snel grepen de betrokken partners de constructie van deze nieuwbouw aan als een manier om zich te verdiepen in de verschillende facetten van circulair bouwen. Er werd gewerkt met omkeerbare verbindingen, het integreren van hergebruikelementen en het project werd gebruikt als casestudie voor de ontwikkeling van het gebouwenpaspoort LLMENT

Bij het ontwerp van Circl werd er in de eerste plaats nagedacht over hoe de verschillende materialen gebruikt in het paviljoen, na een eventuele afbraak gedemonteerd en hergebruikt kunnen worden in een nieuw gebouw. Om dit te realiseren werd er onder andere zo weinig mogelijk gewerkt met natte verbindingen. Ook de draagstructuur, bij gebouwen van deze schaal typisch in beton, werd uitgevoerd in houtskeletbouw. Om dit te realiseren werd er samen met de houtleverancier een nieuw soort bouten ontwikkeld waardoor een eventuele demontage gemakkelijker zou verlopen. 

Maar het project focuste niet enkel op de mogelijkheid om de bouwelementen na afbraak te kunnen hergebruiken, en zo de volgende generatie architecten op te zadelen met het vraagstuk hoe om te gaan met elementen die uit oude gebouwen vrijkomen. Het projectteam nam deze uitdaging ook zelf aan en bracht materialen, die al een eerste leven achter de rug hadden, binnen in het ontwerp.  

Voor de levering van de materialen werkten de architecten niet samen met een ‘klassieke handelaar’ van hergebruik materialen. Daarentegen werkten ze nauw samen met New Horizon, een organisatie die zichzelf profileert als ‘urban miners’ en zowel bij de extractie als de integratie van hergebruikte bouwmaterialen kan assisteren.

Het materiaal dat het meest in het oog springt is de houten vloer, samengesteld uit verschillende loten hardhout. Vanaf het begin van het project was een hergebruikvloer een focuspunt van het project. Hiervoor werd contact opgenomen met Herso, een bedrijf dat gespecialiseerd is in het vervaardigen van meubels uit wat doorgaans als afvalhout wordt bestempeld. Deze vloer, met een oppervlakte van 1600m², was de eerste vloer die het bedrijf vervaardigde. Het vloeroppervlakte is samengesteld uit planken die op gelijke lengte werden verzaagd uit verschillende soorten sloophout. 

Tijdens het verzamelen en plaatsen van de vloer kwam het projectteam verschillende moeilijkheden tegen. Allereerst was er de grote benodigde oppervlakte. Ook moest de houten vloerafwerking compatibel zijn met vloerverwarming en -koeling. Daarnaast waren de architecten niet helemaal overtuigd van de de rode kleur van de eerste levering hout. De kleur is eigen aan de meest voorkomende houtsoorten die vrijkomen in afbraakwerken, zoals Merenti en Merbau (veelal uit Indonesië). Dit was niet helemaal wat de architecten in gedachten hadden qua kleurschakering, een melange van lichte houten zoals eik. Maar dit was weer te bleek, zeker naast verder delen van het gebouw uitgevoerd in douglas. Uiteindelijk werd er gekozen voor de twee rode 'traditionele' houtsoorten met her en der stukken eik, beuk en Jatoba. Een deel van het reeds verzamelde hout werd dus wel afgekeurd en voor hun nieuwe zoektocht focusten Herso en New Horizon zich op deze, althans in Nederland, minder courante houtsoorten.

Een van de grootste loten hout kwam uit een 60 jaar oude villa. De vloer bleek al eens hergebruikt te zijn want tijdens de demontagewerken in de villa werden notities en tekst op de onderkant van de planken opgemerkt. De tekst verwees naar een oud klooster, waar de vloer oorspronkelijk lag. Een ander groot lot kwam van de bar van voetbalclub Top-Oss. Het projectteam twijfelde toch even over de integratie van dit hout vanwege zijn ‘foute voetbalverleden’. Ging het niet voor te veel commotie zorgen in het Ajax-liefhebbende Amsterdam?

Om de vloer akoestisch te isoleren was er massa nodig tussen de draagvloer en de afwerking. Normaal gezien wordt hiervoor gekozen voor een oplossing aan de hand van een natte verbinding. Maar dit voldeed niet aan de ambities van het projectteam. Het zou er immers voor zorgen dat de vloer later niet meer te recupereren zou zijn. Een eerste idee, om te werken met een laag zand, werd al snel van tafel geveegd want praktisch niet haalbaar. Er werd uiteindelijk gekozen om met oude stoeptegels te werken als ondervloer, nadat dit door de ingenieurs akoestiek was goedgekeurd als een valabele oplossing. 

Een andere belangrijke hergebruikpost zijn de beglaasde scheidingswanden tussen de verschillende vergaderzalen op het gelijkvloers. Deze kwamen vrij bij de sloop van een voormalig Philips kantoorgebouw te Hilversum, daterend uit de jaren ‘80. Oorspronkelijk deden ze dienst als gevel van de onderste verdiepen van het gebouw. Het glas zelf werd vervangen en de kaders aangepast aan hun nieuwe functie. Aangezien de kozijnen niet precies pasten moesten er schotten worden voorzien om het de zalen volledig te kunnen afsluiten.

Voor andere elementen, zoals de aluminium raamkozijnen, waar het werken met hergebruik binnen dit project niet haalbaar leek, koos men om met gerecycleerde materialen te werken. De blauwe geluidsabsorptie binnen werd gemaakt op basis van oude jeans en maatpakken, grotendeels afkomstig van de werknemers van de bank. Op andere vlakken werd de productie van afval beperkt door het materiaalgebruik te vermijden, zo werd de draagvloer zichtbaar gelaten en de betonnen kolommen werden zonder bekleding opgeleverd. Tijdens de bouw werd er nagedacht om het gebruik van afval te beperken waar mogelijk. De betonnen vloer van de kelder mocht er gebruikt uitzien bij oplevering en werd niet beschermd tijdens de werkzaamheden, waardoor er 1600m² aan stucloop kon worden bespaard. Voor de liften werd er geen technische maar economische oplossing gezocht. In plaats van deze aan te kopen, wordt er betaald voor elke verticale beweging, product-as-a-service dus.

Om dit alles te bereiken hebben de betrokken partners snel de klassieke rolverdeling achter zich gelaten, en vervangen door een samenwerking waarbij iedereen veel directer betrokken was bij de verschillende aspecten van het ontwerp tot de bouw. Zo was het projectteam van de bank aanwezig bij gesprekken met leveranciers, die op hun beurt mee nadachten over het ontwerp.